Στις 30 Ιανουαρίου 1923 υπογράφηκε στη Λωζάννη η Σύμβαση περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών, έξι μήνες νωρίτερα από την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης, που υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου του ίδιου έτους.  Βάσει του πρώτου άρθρου της Σύμβασης, επιβαλλόταν «από της 1ης Μαΐου 1923 […] η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων, ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και των Ελλήνων υπηκόων, μουσουλμανικού θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των ελληνικών εδαφών» με την πρόσθετη πρόβλεψη ότι οι ανταλλάξιμοι δεν θα είχαν το δικαίωμα επανεγκατάστασης στην Ελλάδα ή στην Τουρκία χωρίς την άδεια της ελληνικής ή της τουρκικής κυβέρνησης, αντίστοιχα. Στην κατηγορία των ανταλλάξιμων συμπεριελήφθησαν και όσα άτομα είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους μετά την 18η Οκτωβρίου 1912,  ημερομηνία έναρξης του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Για την επίβλεψη της εφαρμογής της ανταλλαγής, η Σύμβαση προέβλεπε τη σύσταση Μικτής Επιτροπής, αποτελούμενης από τέσσερις Έλληνες, τέσσερις Τούρκους και τρία ουδέτερα μέλη, τα οποία θα επιλέγονταν από το Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών μεταξύ των υπηκόων των κρατών που δεν συμμετείχαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.  Στις αρμοδιότητες της Μικτής Επιτροπής ήταν και η εκκαθάριση των περιουσιών των ανταλλαξίμων που αποζημιώνονταν από τη χώρα εγκατάστασής τους με περιουσία ίσης αξίας με αυτή που εγκατέλειψαν. Η Σύμβαση Ανταλλαγής επικύρωνε de jure αυτό που είχε συντελεστεί de facto με τον βίαιο ξεριζωμό του μεγαλύτερου μέρους του ελληνικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης. Πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες κατέφυγαν από τις παραπάνω περιοχές στην Ελλάδα, ενώ 360.000 μουσουλμάνοι ακολούθησαν αντίθετη πορεία. Για τους ίδιους τους πρόσφυγες η απόφαση ανταλλαγής ήταν αδιανόητη, αφού τους στερούσε τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην πατρώα γη.

Δείτε μέσα από τεκμήρια των αρχειακών συλλογών της Κεντρικής Υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους

Ψήφισμα διαμαρτυρίας των Μικρασιατών και Ποντίων προσφύγων των Ιωαννίνων για την απόφαση υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών στη Λωζάννη(ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Πολιτικού Γραφείου Πρωθυπουργού)   

Φυλλάδιο με ελληνική μετάφραση της Σύμβασης περί ανταλλαγής πληθυσμών (ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Πολιτικού Γραφείου Πρωθυπουργού)

ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ